Jakie są Bory Niemodlińskie?

Jaki jest mikroregion Borów Niemodlińskich? Przedstawiona diagnoza obejmuje informacje dotyczące 8 gmin Partnerstwa Borów Niemodlińskich, które zamieszkuje 75 342 mieszkańców przy średniej gęstości zaludnienia wynoszącej 84 mieszkańców/km².

Aby odpowiedzieć sobie na pytanie jacy jesteśmy, wykorzystaliśmy:
a) ilościowe dane zastane (dane statystyczne, raporty, sprawozdania, zarówno własne, jak i zewnętrzne) oraz
b) informacje jakościowe (odczucia i wrażenia mieszkańców) informacje zgłaszane przez uczestników spotkań konsultacyjnych, badań internetowych i wizyt w biurze stowarzyszenia w ramach partycypacyjnego opracowania strategii.

Diagnoza została podzielona wg kluczowych czynników kształtujących miejsce zamieszkania. Zgodnie z założeniami Programu odnowy wsi w województwie opolskim są to:
            I. byt: miejsca pracy- dochody 
            II. tożsamość: zasoby przyrodnicze i kulturowe w miejscu zamieszkania, środowisko, przestrzeń publiczna, wyróżniające się obiekty,
            III. jakość życia: stosunki sąsiedzkie zarówno wewnątrz wsi, jak i między wsiami i gminami, oferta zajęć dla mieszkańców zaangażowanie mieszkańców w kształtowanie otoczenia, aktywność społeczna i obywatelska.

            Elementem uzupełniającym jest standard, czyli stan infrastruktury wykorzystywanej do rozwoju bytu, tożsamości i jakości życia.

PORTRET STATYSTYCZNY

PDFPartnerstwo Borow Niemodlińskich- portret statystyczny (2013).pdf (629,18KB)
 

BYT
W zakresie przedsiębiorczości mikroregion Borów Niemodlińskich wykazuje znaczne zróżnicowanie co do częstotliwości reprezentowanych branż w poszczególnych gminach. Ma to związek zarówno z lokalizacją geograficzną, tradycją i kulturą pracy oraz dostępem do rynków zbytu. Dla gmin skupionych wokół Opola (Dąbrowa, Komprachcice i Prószków) przedsiębiorczość ma charakter mocno usługowy i skupiona jest wokół usług podstawowych. Z kolei gminy Biała, Łambinowice i Strzeleczki wykazują niemal 10% udział usług związanych z rolnictwem, leśnictwem i rybactwem. 

W gminach tradycyjnie uznawanych za śląskie (Prószków, Biała i Strzeleczki) występuje większa specjalizacja zawodowa a osoby rejestrujące firmę dokonują wyboru znacznie mniejszej liczby kodów PKD. Odmiennie w gminach zwanych „przesiedleńczymi”, jak Niemodlin, Tułowice, Łambinowice, ilość kodów wybieranych przez przedsiębiorców rejestrujących firmy jest niemal o 1/3 większa. Może to wskazywać na bardziej liberalne podejście do kwestii działalności gospodarczej, powodujące z jednej strony łatwiejszą i szybszą adaptację do zmian na rynku pracy z drugiej zaś sprzyjające obniżeniu jakości usług. 

Bezrobocie w gminach Borów Niemodlińskich stanowi problem w skali adekwatnej do skali regionu czy kraju. Wyjątek stanowi gmina Niemodlin, gdzie udział osób bezrobotnych do osób w wieku produkcyjnym wynosi 11,4%. Zjawisko to w mniejszym stopniu dotyczy także gminy Łambinowice.

Na podstawie wcześniejszych analiz Partnerstwo Borów Niemodlińskich zdecydowało o wyborze trzech grup kluczowych z punktu widzenia realizacji założeń LSR w zakresie tworzenia i utrzymania miejsc pracy na obszarze.
Są to następujące grupy:
            1. Osoby młode, do 35 r.ż.- grupa wybrana na podstawie znacznego, powyżej średniej wojewódzkiej, udziału osób młodych, do 25 r.ż.,  wśród bezrobotnych. Często defaworyzowane w procesie ubiegania się o pracę wymagającą doświadczenia, wyjeżdżający za granicę, gdzie często wykonują dobrze płatną pracę, która jednak odbiega od ich wykształcenia.
            2. Osoby powyżej 55 r.ż.- wybór podyktowany ponadprzeciętnym (w skali wojewódzkiej) udziałem tej grupy wiekowej wśród osób bezrobotnych. Grupa defaworyzowana przez pracodawców jako mniej wydajna, posiadająca kwalifikacje nieodpowiadające współczesnemu rynkowi pracy, mało mobilna zawodowo.
            3. Kobiety – ze względu na trudności z funkcjonowaniem na rynku pracy związane z koniecznością opieki nad osobami zależnymi (opieka nad dziećmi, brak ciągłości pracy). Lokalna Strategia Rozwoju skupiać się będzie na aktywności i mobilności zawodowej wymienionych osób, podnoszeniu ich kwalifikacji oraz zapewnieniu opieki nad dziećmi i seniorami. Premiowane będą wnioski obejmujące samo zatrudnienie osób z wymienionych grup.

PDFBory Niemodlińskie- BYT- rynek pracy, grupy wsparcia, przedsiębiorczość.pdf (0)
 

TOŻSAMOŚĆ

Gminy skupione w Partnerstwie Borów Niemodlińskich łączą specyficzne warunki geograficzne, przyrodnicze oraz historyczno- kulturowe, które decydują o spójności obszaru, wykraczającej poza sąsiedztwo administracyjne. 

Porozumienie 8 gmin skupionych w Partnerstwie Borów Niemodlińskich bazuje na wspólnym dobru jakim jest bogactwo kultury i przyrody. Lokalna Strategia Rozwoju będzie wspierać działania wykorzystujące lokalne zasoby do wzmacniania spójności zarówno obszaru jak i samego Partnerstwa. Sama LGD skupiać się będzie zaś na działaniach obejmujących, promocję zasobów oraz realizację projektów turystycznych i edukacyjnych z wykorzystaniem lokalnego dziedzictwa. Lokalna Strategia Rozwoju zakłada wzmocnienie tożsamości i dumy lokalnej oraz budowanie wizerunku Borów Niemodlińskich jako dziedzictwa, które łączy a nie dzieli. 

PDFBory Niemodlińskie- TOŻSAMOŚĆ- zasoby przyrodnicze, kulturowe, więzi i duma lokalna.pdf (0)
 

JAKOŚĆ

Depopulacja
Mikroregion Borów Niemodlińskich charakteryzuje się występowaniem negatywnych zjawisk demograficznych typowych dla całego województwa i kraju: starzenie się społeczeństwa i migracja zarobkowa. Analiza piramidy wieku ludności obszaru Borów Niemodlińskich pozwala na stwierdzenie, ze ma ona charakter regresywny. Szczególną uwagę należy zwrócić na regularność nadwyżki kobiet nad mężczyznami (20-34 l. i 55-70 i więcej) i mężczyzn nad kobietami (0-16 l. i 35-64 l.) w cyklach co 3-4 przedziały wiekowe. Dodatkowo piramidę wieku wyróżnia niemal dwukrotna przewaga kobiet nad mężczyznami w wieku 70 i więcej lat.

Problem migracji zagranicznych występuje we wszystkich 8 gminach obszaru, przy czym jego skala jest największa w gminach Komprachcice, Prószków, Niemodlin i Biała.  Nakłada się na to również ujemny przyrost naturalny. Jedynie w gminie Dąbrowa przyrost ten jest dodatni. 

Dochody gmin
Analizując dochód podatkowy gmin BN, należy zauważyć, że jest on niższy niż średnia wojewódzka, wynosząca na koniec 2013 roku 3049,1 zł dla gmin wiejskich. Jednocześnie procent osób korzystających z pomocy społecznej w gminach BN jest wyższy od średniej wojewódzkiej, przy czym niemal dwukrotnie wyższy wskaźnik notuje się w gminie Niemodlin. Problem ubóstwa i konieczności korzystania ze wsparcia pomocy społecznej dotyczy również szczególnie gminy Łambinowice, Dąbrowa i Tułowice, gdzie podobnie jak w Niemodlinie, wskaźniki przekraczają średnią wojewódzką.

Peryferyjnośc i zagospodarowanie przestrzenne
Jednym z głównych problemów obszaru Borów Niemodlińskich jest jego nierównomierny rozwój oraz peryferyjność wielu miejscowości wiejskich.

Poza miejscowościami gminnymi oraz tymi zlokalizowanymi przy szlakach kolejowych, które są dobrze skomunikowane,  właściwie nie funkcjonuje system transportu publicznego w BN. Gminy nadal wydają więcej środków na remonty cząstkowe istniejących dróg i chodników niż na budowę nowych szlaków sprzyjających komunikacji np. rowerowej. Długość ścieżek rowerowych w całych BN na koniec 2013 roku wyniosła zaledwie 4,2 km.
Nierównomierny rozwój obszaru oraz słaby system komunikacji publicznej wynika również z braku jednolitego i spójnego planowania przestrzennego w gminach. Przykładowo w roku 2013 w gminie Dąbrowa tylko 1,22% powierzchni gminy objętych było planami zagospodarowania, w gminie Strzeleczki było to nieco ponad 4,5%, w gminie Niemodlin zaledwie 7,7%. Jedynie gmina Tułowice w całości objęta jest planami zagospodarowania. Taki stan rzeczy powoduje, że wiele inwestycji na obszarze BN jest chaotyczne, może częstokroć potęgować zróżnicowanie w rozwoju oraz pogłębiać peryferyjność.

Kultura
W każdej gminie działa gminny ośrodek kultury (czasami dodatkowo sportu i rekreacji), któremu podlegają świetlice wiejskie (czasem dodatkowo place zabaw i boiska sportowe). Jednak na 8 gmin PBN właściwie w żadnej nie istnieje system zorganizowanych zajęć w sieci świetlic. Zajęcia w nich prowadzone są okazjonalnie np. przy zatrudnieniu świetliczanek z Powiatowych Urzędów Pracy. Analiza sieci obiektów kulturalnych i rekreacyjno-sportowych w gminach BN pozwala stwierdzić, że ilość świetlic, boisk, placów zabaw, domów kultury i bibliotek jest wystarczająca. Lokalna Strategia rozwoju będzie skupiać się na modernizacji obiektów istniejących, bądź budowie nowej infrastruktury w miejscach do tego wyznaczonych  oraz uruchamianiu w nich stałej oferty dla mieszkańców, uwzględniającej integrację wewnętrzną mieszkańców Borów.

Różnorodność mieszkańców
Podział tożsamościowy Borów Niemodlińskich na gminy przesiedleńcze (ludność napływowa z Kresów i wschodniej Polski) i gminy autochtoniczne (Niemcy, Ślązacy, ludność deklarująca się jako niepolska) jest znaczącą przeszkodą w rozwoju obszaru i podejmowaniu wspólnych inicjatyw. Obcość pomiędzy mieszkańcami autochtonicznymi i przesiedleńczymi uwydatnia się m.in. poprzez ukrytą nietolerancję wobec Ślązaków, zawiązywanie silniejszych więzi tylko pomiędzy gminami przesiedleńczymi (np. silniejsza współpraca gmin Niemodlin-Tułowice-Łambinowice) oraz niemal całkowite wyizolowanie się gmin autochtonicznych (Strzeleczki i Prószków) i nie podejmowanie przez ich mieszkańców kontaktów z osobami spoza swojej gminy.

Aktywność społeczna
Liczba działających organizacji pozarządowych w BN jest dwukrotnie mniejsza niż średnia wojewódzka, a skuteczność istniejących organizacji mierzona np. zdolnością pozyskania 1% jest daleko poniżej średniej wojewódzkiej. Alternatywą do działania stowarzyszeń i fundacji jest z kolei w BN aktywność Ochotniczych Straży Pożarnych. Ich prawne umocowanie umożliwia aplikowanie o środki, z czego niekoniecznie zdają sobie sprawę wszystkie jednostki. Liczba OSP w BN jest znacznie powyżej średniej wojewódzkiej i w tym aspekcie należy szukać sposobu na wykorzystanie jednostek do rozwoju obszaru BN. Pomimo szeroko rozpowszechnionej działalności społecznej w Borach Niemodlińskich, ich formalno-prawny wymiar wydaje się być słaby. Większość działań społecznych realizowanych w terenie, wykonywanych jest ruchami nieformalnymi, przy funkcjonującym schemacie programu Odnowy wsi, Rad sołeckich czy kół gospodyń wiejskich. Lokalna Strategia Rozwoju będzie skupiać się na wspieraniu mieszkańców skupionych wokół tych form aktywności, podnosić ich wiedzę i kompetencje (co może przełożyć się na zwiększenie ilości organizacji, biorąc pod uwagę ułatwienia formalno-prawne wprowadzone nowymi przepisami Ustawy Prawo o stowarzyszeniach oraz Ustawy o rachunkowości) oraz wsparcia instytucjonalnego istniejących organizacji. Aktywność mieszkańców często powiela utarte schematy; brak w nich nowych pomysłów i innowacji. Środki dostępne w ramach LSR  należy zainwestować w przedsięwzięcia inspirujące do szukania nowych, innowacyjnych rozwiązań i zdobywania nowych umiejętności, tak aby po zakończeniu finansowania ze źródeł zewnętrznych organizacje miały umiejętności i zaplecze do funkcjonowania samodzielnie.